Illustratie: Natasha Sena - Clasp Visuals
Blauwe metselbij (foto: Menno Reemer)
Zorgwekkende afname wilde bestuivers, veel soorten bedreigd
Het gaat niet goed met onze wilde bestuivende insecten; de meer dan 350 wilde bijensoorten, 300 soorten zweefvliegen en tientallen vlinders die in ons land voorkomen. Veel mensen nemen daarom het initiatief om bestuivers te helpen. Kleine lokale maatregelen zijn belangrijk, maar er ontstaat pas echt een verschil als er maatregelen worden genomen in een groter gebied. Dan kan er een landschap ontstaan waar een grote diversiteit aan wilde bestuivers duurzaam kan voorkomen, een zogenaamd ‘Bijenlandschap’.
Download de brochure voor offline gebruik:
Wat kunnen provincies, gemeenten en
waterschappen doen?
(pdf, 587 KB)
In natuurgebieden komen nog veel (soorten) bestuivers voor, inclusief soorten die kenmerkend zijn voor de regio. In het intensief gebruikte stedelijke en landelijke gebied treffen we bijna alleen nog algemene soorten aan. Natuurgebieden zijn daarom belangrijke kerngebieden voor bestuivers (‘Bed&Breakfast- gebieden’) in het Bijenlandschap.
Een Bijenlandschap is een fijnmazig natuurnetwerk dat zich óók buiten natuurgebieden uitstrekt. Het versterkt het NNN en maakt stedelijke gebieden en het buitengebied biodiverser. Met de bouwsteen ‘Verbindend landschap’ worden natuurgebieden beter met elkaar verbonden en met ‘Bij-tankstations’ wordt het intensief gebruikte landschap beter overbrugbaar voor bestuivers.
Geen enkele organisatie kan in zijn eentje een landschap veranderen in een ‘Bijenlandschap’. Daarom is het van belang dat meerdere partijen die in een gebied het landschap beheren (bedrijven, overheden, natuur- organisaties en burgers) maatregelen nemen voor bestuivers. Door samen te werken in een netwerk kunnen ze elkaar inspireren, helpen, kennis uitwisselen en maatregelen afstemmen en wordt de effectiviteit van hun inspanningen voor bestuivers een stuk groter.
Illustratie: Natasha Sena - Clasp Visuals
‘Verbindend Landschap’ is een bloemrijk lint met af en toe nestelplekken in stapstenen, dat Bed & Breakfast-gebieden met elkaar verbindt. Deze bouwsteen is vergelijkbaar met een ecologische verbindingszone en stapstenen in het NNN.
In kleine bloemrijke ‘Bij-tankstations’ kunnen bestuivers letterlijk even bijtanken (voedsel vinden), op zoek zijn naar nieuw leefgebied. In het NNN komt deze bouwsteen niet voor.
Een Bijenlandschap is geschikt is voor een rijke en diverse bevolking van bestuivende insecten. Het omvat met ten minste een Bed & Breakfast- gebied. In een ‘Bijenlandschap’ werken meerdere partijen samen.
Een robuust, min of meer verbonden leefgebied, waar een hoge diversiteit aan bestuivende insecten duurzaam voor kan komen noemen
we een ‘Bed & Breakfast- gebied’. Dit is vergelijkbaar met een ‘natuurkerngebied’ in het NNN.
Bestuivers bevorderen in de openbare ruimte
Overheden bepalen de inrichting en het beheer van het openbaar groen. Dit groen kan een stuk ‘bij-vriendelijker’ worden gemaakt door inheemse planten en bomen te gebruiken, door het bij-vriendelijk te beheren en door te voorzien in nestgelegenheid voor wilde bijen. Het openbaar groen omvat een aanzienlijke oppervlakte. Er kan hier voor bestuivers daarom een groot verschil gemaakt worden. Communiceer de omvorming van inrichting en beheer actief naar de bevolking en zorg ervoor dat u bereikbaar bent voor vragen en problemen.
Inspireren met een bij-vriendelijke buitenruimte van eigen gebouwen
Ook de buitenruimte van overheidsgebouwen kan bij-vriendelijker gemaakt worden. Door
hier aandacht aan te besteden kan het een
bron van inspiratie worden voor bezoekers
en gebruikers.
Eigen grond verpachten onder bij-vriendelijke voorwaarden
Overheden hebben vaak grond in eigendom die ze verpachten aan boeren. In het pachtcontract kunnen ze extra voorwaarden opnemen, zoals minder gebruik van kunstmest of gewasbeschermingsmiddelen of de aanleg van bloemrijke randen. Gemeenten kunnen de pacht-
boeren bijvoorbeeld een keuzemenu aanbieden met bij-vriendelijk maatregelen waarmee ze hun pachtprijs kunnen verlagen.
Het landschap koesteren en zoeken naar een motor voor verbetering van haar kwaliteit
Gemeenten kunnen hun landschapselementen, zandpaden en bossen beter beschermen door ze bijvoorbeeld op te nemen in een groenstructuurvisie of hun bestemmingsplan. Om de kwaliteit van landschap te vergroten kunnen ruimtelijke ontwikkelingen of behoefte aan CO2 compensatie als financiële motor worden benut, door bijvoorbeeld een fonds voor ruimtelijk kwaliteit in te stellen.
Als partner deelnemen aan een Bijenlandschap
Ambtenaren kunnen het Bijenlandschap helpen met hun contacten, door subsidies onder de aandacht te brengen of subsidies vrij te maken. Het nemen van maatregelen hoeft niet altijd extra geld te kosten omdat gemeenten al vaak met subsidieregelingen meedoen waar deze uitstekend onder passen.
Ondersteunen van een Bijenlandschap
Een overheid kan een Bijenlandschap ook ondersteunen met budget. Hiermee kan ze borgen dat het netwerk van lokale en regionale actoren zich kan (blijven) ontwikkelen, en dat de energie, kennis en budget die deelnemers erin investeren zich efficiënt kunnen vertalen in een positief effect op bestuivers en op de kwaliteit van het landschap.
De waarde van een Bijenlandschap vanuit meerdere sectoren beschouwen
Een Bijenlandschap is niet alleen van belang voor natuur, maar ook een manier om doelen van andere sectoren te verwezenlijken. Ga vanuit verschillende perspectieven na of, en hoe een Bijenlandschap een bijdrage kan leveren aan een sectorale doelstelling. Gebruik hier bijvoorbeeld een raadsprogramma voor. Door een ‘Bijenlandschap’ als samenbindend concept te gebruiken ontstaat er een integrale en rijk geladen visie.
De visie en goede voorbeelden uitdragen
Waarom werken aan een Bijenlandschap belangrijk is, is dan aantrekkelijk en eenvoudig uit te leggen aan een breed publiek. Hierdoor kan er meer bekendheid en draagvlak ontstaan voor het initiatief en kunnen nieuwe partijen zich aansluiten.
Gemeente Bernheze heeft agrarische grond in eigen bezit die ze op jaarbasis aan boeren verpacht. De gemeente heeft de ambitie om bestuivers te bevorderen in hun gemeente. In 2018 zijn ze daarom een pilot gestart waarin ze met boeren experimenteren met verpachting onder bij-vriendelijke voorwaarden: het afzien van kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen of de aanleg van bloemrijke randen.
In de Routekaart Bijenlandschap zijn succesfactoren aangegeven voor de ontwikkeling van een Bijenlandschap. Een belangrijke succesfactor is een evenwichtige ontwikkeling van vier verschillende ‘opbrengsten’ van een Bijenlandschap. Overheden kunnen aan elk van deze opbrengsten bijdragen:
In West-Brabant werken 12 gemeenten, Staatsbosbeheer Noord-Brabant en Waterschap Brabantse Delta sinds 2014 samen aan een gezamenlijk bestek voor het beheer van de wegbermen en sloten. De aanleiding hiervoor was de wens om efficiënter te werken.
Voorheen kwam het ene moment een tractor van aannemer X de slootkant maaien en op een ander moment aannemer Y de bermen. Dit omdat verschillende overheden verantwoordelijk zijn voor het beheer. Burgers hadden daardoor onnodig last van lawaai, verkeer
en stof.
Dat kan veel beter vonden de betrokken overheden. Ze hebben het beheer toen ondergebracht in een gezamenlijk bestek waardoor het beheer in één maaigang uitgevoerd kon worden.
De meeste van de betrokken overheden werkten ook samen in het Bijenlandschap West-Brabant. Toen er in 2020 een nieuw gezamenlijk bestek geschreven moest worden zijn er daarom extra strenge eisen gesteld aan de bij-vriendelijkheid van het beheer. Bovendien brachten ze het toezicht en directievoering onder bij één partij met de meeste expertise in ecologisch beheer: het waterschap Brabantse Delta.
Hierdoor wordt er de komende twee jaar nu 6.000 km watergangen, 2.000 ha bermen en taluds en 60 ha waterpartijen bij-vriendelijker beheerd!
Zie www.brabantsedelta.nl/maaionderhoud
Illustration: Natasha Sena - Clasp Visuals
Al in 2012, het jaar van de bij, ontstond bij Menko Wiersema van de Provincie Zuid-Holland het idee voor de ontwikkeling van een Bijenlandschap, door samenwerking van overheden, bedrijven, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen. Zo ontstond in 2015 de ‘Groene Cirkel Bijenlandschap’. In de jaren die volgden groeide er een sociaal netwerk van 44 organisaties, ondersteund door een netwerkcoördinator en onderzoekers, mogelijk gemaakt door de provincie. Daarnaast maakte de pro-
vincie subsidie vrij mogelijk voor bij-vriendelijke maatregelen.
De Groene Cirkel Bijenlandschap is uitgegroeid tot een groot lerend netwerk dat effectief de aantallen en soorten bestuivers in hun gebied weet te bevorderen. Zo bleek dat in 2018 het aantal soorten op de gemeten locaties in het gebied met ruim 30% waren toegenomen.
Voor overheden die werk willen maken van een Bijenlandschap is er een Routekaart Bijenlandschap en een bijbehorende handleiding ontwikkeld. Ook kunt u de Kaartenset Routekaart Bijenlandschap opvragen, waarmee u interactief met anderen met de routekaart aan de slag kunt (zolang de voorraad strekt).
Deze tools kunnen u als beginnend Bijenlandschap helpen om een effectief sociaal netwerk op te bouwen en een duurzaam landschap voor bestuivers te ontwikkelen.
Wanneer u betrokken bent bij een bestaand Bijenlandschap of bijeninitiatief kunt u met deze tools de voortgang in de ontwikkeling van het initiatief toetsen en verbeteren.
Verder is in de afgelopen jaren veel kennis over bestuivers verzameld en beschikbaar gemaakt voor mensen en organisaties die wat willen doen voor bijen en andere bestuivers:
Deel deze pagina op